De Kata – verbeteren als gewoonte, niet als project
Gedrag vóór resultaat
Vraag aan tien organisaties of ze bezig zijn met continu verbeteren, en negen zeggen volmondig ja. Vraag vervolgens waar je dat gedrag dagelijks kunt waarnemen bij leidinggevenden én medewerkers, dan wordt het stil. Continu verbeteren is in veel organisaties eerder een intentie dan een praktijk. Een ambitie in het jaarplan. Het wordt echter geen gewoonte.
En daar wringt het. Want als verbeteren geen gewoonte is, blijft het afhankelijk van individuen. Van motivatie. Of erger nog: van ‘projecttijd’, of tijd die we misschien ergens een keer over hebben.
De kata brengt daar verandering in. Geen tool die je invoert. Geen programma dat je uitrolt. Maar een gestructureerde manier van denken en doen, die leidt tot een collectieve leergewoonte. Dagelijks, klein, richtinggevend. Juist dát maakt het krachtig.
Wat is de verbeterkata?
De verbeterkata is een denk- en leerproces, ontwikkeld vanuit de praktijk bij Toyota en uitgewerkt door Mike Rother. Het bestaat uit vier stappen:
- Begrijp de richting: Waar gaan we naartoe? Wat is de uitdaging?
- Analyseer de huidige situatie: Wat gebeurt er nu echt?
- Formuleer de volgende doelsituatie: Wat is het volgende concrete doel?
- Experimenteer met obstakels: Wat houdt ons tegen, en wat kunnen we proberen?
Centraal staat het ritme van experimenteren. Niet alles in één keer verbeteren, maar telkens kleine stappen zetten en leren van wat werkt en wat niet. Die iteraties brengen je dichter bij het doel én bouwen tegelijk aan leervermogen in het team.
Gedrag als uitgangspunt
Wat maakt de kata zo anders dan traditionele verbeteraanpakken? Het richt zich op gedrag. En dat maakt het ook zo relevant voor leiderschap.
Veel verbeterinitiatieven blijven hangen in analyses, dashboards en verbeteractielijsten. Ze starten sterk, maar verdwijnen zodra de aandacht verslapt. De kata pakt dat fundamenteel anders aan: het gaat om het ontwikkelen van het gedrag dat nodig is om wendbaar te verbeteren. Daarvoor zijn twee patronen essentieel:
- De verbeterkata (doen): het ritme van experimenteren richting een doel
- De coachkata (leiden): het begeleiden van dat leerproces door vragen, niet door antwoorden
Zodra dit patroon vast onderdeel wordt van het werk, verandert de cultuur. Verbeteren wordt een gewoonte – net als tandenpoetsen.
De 5 kata-coachvragen
De coachkata is de gedragsinterventie van de leidinggevende. Niet door oplossingen te geven, maar door structuur te brengen in het denken van het team. Dat gebeurt aan de hand van vijf vaste vragen:
- Wat is de doeltoestand?
- Wat is de huidige situatie?
- Welke obstakels staan tussen nu en het doel?
- Wat is je volgende stap of experiment? Wat verwacht je dat er gebeurt?
- Wanneer kunnen we kijken wat we hebben geleerd?
Elke dag, of in ieder geval meerdere keren per week, worden deze vragen gesteld aan degene die verantwoordelijk is voor het verbeteren. Niet als verhoor, maar als gestructureerde reflectie. Het resultaat? Denken wordt zichtbaarder. Leren wordt ritmisch. En eigenaarschap verschuift naar het team.
Praktijkvoorbeeld: van werkvoorraad naar rust en overzicht
Bij een organisatie in de publieke sector coachte ik een teamleider die worstelde met een enorme achterstand in de werkvoorraad. Haar team was overbelast, deadlines werden niet gehaald, en de sfeer verslechterde. Ze had al van alles geprobeerd: druk uitoefenen, herverdeling van taken, meer seniors opleiden tot zelfs extra overuren. Maar niets leek structureel te werken.
We begonnen met het formuleren van een duidelijke uitdaging: de werkvoorraad binnen 6 weken met 80% reduceren. Daarna brachten we samen de huidige situatie in kaart: waar zat de meeste vertraging, welke dossiers bleven liggen, wat was het effect op de klant?
Met behulp van de verbeterkata startte de teamleider met dagelijkse coachinggesprekken. Steeds volgens de vijf vragen. In het begin voelde dat ongemakkelijk: "Het voelt alsof ik steeds hetzelfde vraag." Maar al snel merkte ze verschil. Haar medewerkers gingen gerichter denken. Ze begonnen kleine experimenten te doen: het prioriteren van binnenkomende dossiers, het werken in korte tijdsblokken, het beperken van onderbrekingen.
Na drie weken was er al zichtbaar resultaat. Niet alleen nam de werkvoorraad af, maar het team kreeg ook weer vertrouwen. Ze ervaarden grip. En de teamleider? Die leerde om minder te sturen op actie, en meer op denkvermogen.
Uiteindelijk resultaat: 100% van de achterstallige werkvoorraad was in 10 weken verwerkt.
Waarom de kata werkt
Wat de kata zo sterk maakt, zijn vier elementen die vaak ontbreken in traditionele verbeteraanpakken:
- Focus: één richting, één doel per keer
- Ritme: dagelijks of wekelijks reflecteren en experimenteren
- Structuur: vaste vragen, vaste rollen, vaste reflectie
- Eigenaarschap: het team is eigenaar van het leerproces
Daarnaast is het eenvoudig. Je hebt geen complexe tools nodig, geen software, geen extra projectgroepen. Alleen aandacht, discipline, en de bereidheid om te leren van wat niet werkt.
Valkuilen en misverstanden
Zoals altijd: een methode werkt pas als je hem goed toepast. Dit zijn de valkuilen die ik vaak zie:
- Te snel willen scoren: de kracht zit in kleine, iteratieve stappen – niet in quick wins
- Micromanagen: als de leider de antwoorden geeft, stopt het leren
- Te abstract blijven: de doelsituatie moet concreet en meetbaar zijn
- Geen reflectie inbouwen: zonder reflectie geen leren, en zonder leren geen groei
Tot slot
De kata is geen wondermiddel. Het is ook geen hippe tool die je op de plank legt. Het is een manier van werken. Een gedragsritme. En als je het volhoudt, vormt het de kern van een lerende organisatie.
Wil je cultuurverandering? Begin met gedrag. Wil je wendbaar zijn? Begin met leervermogen. Wil je dat mensen verbeteren zónder dat jij overal bij moet zijn? Begin met de kata.
